Türkiye’de erken çocukluk eğitimine her kesimin erişebiliyor olması ve farkındalık düzeylerinin yüksek olması bir ihtiyaç olmaktadır. Ülkemizdeki güncel veriler mevcut ihtiyaçları somut bir şekilde ortaya koymaktadır. Örneğin, Türkiye genelinde 5 yaş okullulaşma oranı 2020-21 eğitim-öğretim yılında %56.89 iken (Millî Eğitim Bakanlığı [MEB], 2021), 4-5 yaş okullulaşma oranı %36.79, eğitime erişebilen 3-5 yaş aralığındaki çocukların oranı ise yalnızca %28.35’tir. Bu verilerden yola çıkarak yapılan hesaplamaya göre; 5 yaşta okullulaşmamış çocuk sayısının 552.815, 4 yaşta 1.099.491, 3 yaşta ise 1.221.505 olduğu bilinmektedir (Tunca vd., 2021). Yaş küçüldükçe eğitime erişme oranı ciddi şekilde düşmektedir. Geçici koruma altındaki/sığınmacı çocukların okullulaşma oranlarına bakıldığında, ülke çapında 5 yaşında okul öncesi çağdaki toplam 127.264 çocuğun yalnızca %27.26’sının eğitime eriştiği görülmektedir (MEB, 2021a). Tüm mevcut verilerden yola çıkılarak Türkiye’de erken çocukluk eğitimi ücretsiz ve zorunlu olmadığı sürece çocukların eğitim hakkını sağlayacak ve onları sosyal, gelişimsel ve uzun vadede ekonomik yönden eşitleyici fırsatlar sunacak modellere ihtiyaç duyulacağı aşikardır.

Öğretmen adaylarının mevcut verileri de bize ihtiyaçları saptama noktasında yol göstermektedir. Yükseköğretim Kurulu (YÖK) istatistiklerine göre 2021 yılı itibari ile Türkiye genelindeki 207 üniversitenin eğitim fakültelerinde öğrenim gören öğrenci sayısı yaklaşık 235.752’dir. 78 üniversitede bulunan Okul Öncesi Öğretmenliği programında lisans eğitimine devam eden öğrenci sayısı ise 27.044’tür (Yükseköğretim Kurulu [YÖK], 2021). 2018 yılından itibaren eğitim fakültelerindeki uygulama derslerinin azaltılmış olması (148 ders saatinin 134 saati teorik, 14 saati uygulama) öğretmen adaylarının saha deneyimlerini kısıtlamıştır. Ayrıca yapılan araştırmalarda günümüzde yaşanmakta olan Covid-19 küresel salgınında yüz yüze staj yapamamış, okul ve sınıf ortamını deneyimleyemeyen öğretmen adaylarının meslekte kaygılar yaşadıkları ve özellikle sınıf hakimiyeti kurmada zorlandıkları belirtilmiştir (Aktaş Salman vd., 2021). Bu anlamda öğretmen adaylarının mesleki ve kişisel becerilerini artırma noktasında daha çok uygulama ile somut deneyimler elde etmelerine ihtiyaç vardır.

Tüm mevcut durum analizlerinin yanında bugüne kadar oluşturulmuş çeşitli plan ve programlarda dezavantajlı çevrelerden gelen çocukların eğitime erişimini artırma noktasında toplum temelli erken müdahale programlarının ihtiyacına ve önemine vurgu yapan kararlar olduğu dikkat çekmektedir. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (The United Nations Children’s Fund-UNICEF) 2013 Raporu’nda, 3-6 yaş grubundaki dezavantajlı çevrelerden gelen çocuklara ücretsiz okul öncesi eğitim hizmetlerinin ulaştırılması ve bu bağlamda çocukların gelişim alanlarını destekleyici merkezler oluşturulmasının gerekliliği vurgulanmaktadır. Erken müdahale programları, toplum temelli özellikte olabilmek için birtakım amaçlara ve bileşenlere sahip olmalıdır. Öncelikle aile ve toplumsal katılımı sağlamalı, yani paydaşların işbirliğini destekleyip karar alma süreçlerine katılımını teşvik etmek, Yerel ve toplumsal anlamda ihtiyaçları ve kaynakları gözetmek, tüm katılımcıları güçlendirmeyi hedeflemek ve kültürel duyarlılığa sahip olmak (Dunst, 1995).

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirtilen Okul Öncesi Eğitim’in üçüncü amacı; şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetiştirme ortamı yaratmaktır. Bu amaca yönelik dezavantajlı çevreden gelen çocukların tespit edilip potansiyellerini en üst düzeye çıkarma noktasında izlenen yol haritası çocuğa dokunan herkese ulaşmak olmalıdır. Milli Eğitim Bakanlığı’nın uzun vade hedefi olan okullaşma oranının %100’e çıkarılması bağlamında On Birinci Kalkınma Planı’nda (2019-2023) ve MEB 2021 Yılı Performans Programı’nda vurgulanan önemli noktalardan biri “Erken çocukluk eğitiminin yaygınlaştırılması ve toplum temelli erken çocukluk eğitiminin çeşitlendirilmesi” amacıdır (Millî Eğitim Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı [MEB SGB], 2020)

2023 Eğitim Vizyonu, toplum temelli erken çocukluk hizmetlerinin yaygınlaştırılması bağlamında merkezler, atölyeler ve gezici otobüs sınıflarının devreye sokulacağını belirtmektedir. Son olarak 2021 Aralık ayında düzenlenen 20. Milli Eğitim Şurası’nda Eğitimde Fırsat Eşitliği kapsamında alınan “Dezavantajlı bölgeler ve gruplara yönelik okul öncesi eğitime erişimi kolaylaştırmak için bölge ve ailelerin ihtiyaçlarına yönelik farklı modeller (gezici öğretmen sınıfı, gezici sınıf, taşıma merkezi ana sınıfı, yaz eğitimi, taşımalı eğitim, ev temelli eğitim, toplum temelli erken müdahale modeli, mobil anaokulu vb.) kendi standartları geliştirilerek kullanılmalıdır.” (Millî Gazete, 2021) üçüncü tavsiye kararı, doğrudan ÇABAÇAM gibi kurumların yaygınlaştırılmasına yöneliktir.

Özetle, sosyoekonomik olarak dezavantajlı çevrelerden gelen çocukların, erken çocukluk hizmetlerine ulaşmalarını sağlayabilmek için Bakanlığın erken çocukluk eğitimine ayırdığı kaynağı artırması gerekmektedir. Kurum Merkezli Hizmetlerin yanı sıra yerelde işbirlikleri kurularak (Sivil Toplum, Üniversite, Belediyeler, Kamu Kurum ve Kuruluşları vb.)
hayata geçirilen bir arada yaşama kültürünü destekleyen kapsayıcı, hak temelli, yenilikçi ve farklı modellere (bütünleşik ve kapsayıcı politikalara) gereksinim vardır. Bu anlamda öğretmenlerin, öğretmen adaylarının, yerel yönetimlerin, akademisyenlerin, ailelerin ve sivil toplum örgütlerinin işbirliğine dayanan ÇABAÇAM modeli, toplum temelli erken çocukluk eğitimi için örnek teşkil etmektedir (Tunca vd., 2021).

Toplumun farklı kesimlerinin yine toplum için çabaladıkları, merkezine aldığı çocukların gelişimlerine bütüncül yaklaşan ve potansiyellerini açığa çıkarmayı hedefleyen ÇABAÇAM, 2008 yılından bu yana Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi bünyesinde Üniversite, Sivil Toplum Örgütü (ÇABA Derneği) ve Yerel Yönetim (Kepez Belediyesi) paydaşlarının koordinasyonu ve işbirliğinde toplum temelli bir erken müdahale modeli olarak hizmet vermektedir. 2015 yılından itibaren Sığınmacılar ve Göçmenlerle Dayanışma Derneği (ASAM) ile işbirliği kurularak başta geçici koruma altındaki Suriyeli çocuklar ve aileleri olmak üzere farklı ülkelerden göçle gelen sığınmacılar/göçmenler ÇABAÇAM Modeli’nde eğitim almaya başlamıştır. ERG Eğitim İzleme Raporu 2021 Öğrenciler ve Eğitime Erişim Dosyası’nda toplum temelli bir erken müdahale programı olarak yer alan ÇABAÇAM bugüne kadar 4-6 yaş arasında 250 çocuğa, ailesine ve 550’den fazla öğretmen adayına doğrudan temas ederek, binlerce çocuğa da mezun olup Türkiye’nin farklı kırsal/kentsel bölgelerinde öğretmenlik görevini icra eden öğretmenleri (gönüllü eğitmenleri) aracılığıyla ulaşmıştır/ulaşmaktadır (Tunca vd., 2021).

Modelin temel amacı, düşük sosyoekonomik ortamlardan gelen (kırılgan gruplar) ve okul öncesi eğitimden yararlanamayan 4-6 yaş arasındaki çocukların ‘fırsat eşitliği’ çerçevesinde ücretsiz olarak erken çocukluk eğitimi hizmetlerinden yararlanmasını sağlamaktır. Bu kapsamda hem çocuk hem de ailesini destekleyen bir erken müdahale programı niteliği taşıyan ÇABAÇAM, çocuklar ve aileler boyutunda eğitim süreçlerini yürütmek ve ailelerin çocuklarının hem psikolojik hem de akademik yönden evde öğrenme ortamlarını desteklemelerine yardımcı olmaktadır. ÇABAÇAM’ın ikinci temel amacı ise, Eğitim Fakültelerinin okul öncesi eğitim başta olmak üzere farklı öğretmenlik programlarında lisans/yüksek lisans düzeyinde öğrenim gören öğretmen adaylarına teori ile pratiği bir araya getirmeleri ve yaparak-yaşayarak öğrenmeleri için ortam yaratmak, öğrenme üzerinde en belirleyici kaynak olan öğretmenlerin bireysel ve mesleki pratiklerinin güçlenmesi için onları desteklemektir.

Çocuğu merkeze alarak ailesi ve yakın çevresi, öğretmen adayları (eğitmen) ve toplum olmak üzere dört farklı boyutta uygulamalarını sürdüren ÇABAÇAM Modeli kapsayıcılık, bütüncül yaklaşım, kültürel duyarlılık, psikolojik sağlamlık, kuram ve uygulama bütünlüğü, araştırma odaklılık ve katılımcı yaklaşım ilkelerine dayanmaktadır. ÇABAÇAM Modelinde çocukların bütüncül gelişimlerini desteklemeye yönelik uygulanan erken müdahale programının (ÇASEMP) yanı sıra modele özgü Gönüllü Eğitmenlik, Eğitmen ve Aile Eğitimleri, Mentorluk, Aile Çemberleri, Paylaşım Seminerleri, Aile-Çocuk Etkinlikleri, Kozalak Değişim Atölyesi vb. uygulamalar yer almaktadır. Erken çocukluk eğitiminin toplumsal eşitsizliğin giderilmesindeki en erken müdahale olduğu gerçeğinden hareketle bilimsel, çağdaş, laik ve demokratik bir eğitim ortamı sunan ÇABAÇAM Modeli, kapsayıcı ve bir arada yaşama kültürünü destekleyerek, çok amaçlı işbirliğine dayalı, araştırma temelli ve yenilikçi bir yaşam laboratuvarı niteliği taşımaktadır.

Modelin etkililiği üzerine yürütülen araştırmalar modelin çocukların bilişsel, fiziksel, dil, sosyal ve duygusal gelişimlerine ve ilkokula hazırbulunuşluklarına olumlu katkı sağladığını, geçici koruma altındaki/sığınmacı çocukların dil gelişimlerini desteklediğini ortaya koymaktadır. 2017 yılında toplumsal gelişmeye katkıda bulunan “sıra dışı kişilerin olağanüstü öykülerinin” anlatıldığı Sabancı Vakfı “Fark Yaratanlar” Programına seçilen ÇABAÇAM, 2019 yılında da Çağdaş Eğitim Ödülüne (ÇEK) layık görülmüştür.

Toplumun kaynaklarını verimli kullanarak yine toplumun kendisine kısa/orta/uzun vadede olumlu çıktılar sağlayan, mevcut riskleri önleyen ya da en aza indiren, erken çocukluk gelişimini destekleyen ve öğretmen adaylarının hizmet öncesi eğitimlerinin temel taşı olan sahada uygulama boyutuna katkı sunan, Kamu, STK’lar, yerel yönetimler ve akademinin çocukların yüksek yararını gözeterek işbirliği kurdukları ÇABAÇAM Modeli gibi alternatif eğitim modellerinin Türkiye’nin farklı bölgelerinde ve üniversitelerinde yaygınlaştırılması hedeflenmektedir.

Sabancı Vakfı Fark Yaratanlar Video Linki
https://www.youtube.com/watch?v=QKrdjw5LTgw

Erasmus Plus Strong Kids Linki
https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=TryxoKXdKlY

Referanslar
Aktaş Salman, U., Düşkün, Y. ve Arık, B. M. (2021). Eğitim izleme raporu 2021:
Öğretmenler. Eğitim Reformu Girişimi.
Dunst, C. (1995). Key characteristics and features of Community-Based Family Support Programs. Family Resource Coalition Best Practices Project commissioned. paper II. Family Resource Coalition.
Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2021). Millî Eğitim İstatistikleri Örgün Eğitim 2020/’21. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_09/10141326_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2020_2021.pdf
Millî Eğitim Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı (MEB SGB). (2020). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı 2021 Yılı Performans Programı. https://sgb.meb.gov.tr/www/2021-yili-performans-programi-yayinlanmistir/icerik/406
Millî Gazete. (2021, 3 Aralık). 20'inci Milli Eğitim Şurasında 128 karar alındı. İşte Şura Kararları,. Millî Gazete. https://www.milligazete.com.tr/haber/8753097/20inci-milli- egitim-surasi nda-128-karar-alindi-iste-sura-kararlari Tunca, E., Kesbiç, K. ve Gencer, E., G. (2021). Eğitim izleme raporu 2021: Öğrenciler ve eğitime erişim. Eğitim Reformu Girişimi. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitim-izleme-raporu-2021-ogrenciler-ve-egitime-erisim/ United Nations International Children’s Emergency Fund (UNICEF). (2013). Çocuk Refahı Belgesi. https://www.unicef.org/turkey/media/4131/file/%C3%87ocuk%20Refah%C4%B1%20Belgesi.pdf
Yükseköğretim Kurulu (YÖK). (2021). Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi. https://istatistik.yok.gov.tr/

ÇABAÇAM İletişim Bilgileri
Web Sitesi: http://cokamaclimerkez.comu.edu.tr
Facebook: ÇABAÇAM Çok Amaçlı Erken Çocukluk Eğitimi Merkezi
İnstagram: comucabacam
Twitter: Comucabacam1
Youtube: ÇABAÇAM